TORUŃSKI ROCZNIK PODATKOWY

Zbigniew Naworski

Prawa podatkowe Prus Królewskich (1454-1772).

 

Streszczenie

Artykuł składa się z sześciu powiązanych ze sobą w całość części.
Część pierwsza – wstępna – przedstawia prawnoustrojowe podstawy odrębności Prus Królewskich w ramach Rzeczypospolitej szlacheckiej. Wskazuje też na różne interpretacje owego statusu ze strony elit politycznych prowincji i monarchów polskich i stanów koronnych.
Część druga charakteryzuje aparat skarbowy prowincji, przede wszystkim pozycję i kompetencje podskarbiego pruskiego oraz jego relacje w stosunku do skarbu Rzeczypospolitej z jednej strony i stanów pruskich z drugiej. Omawia też zależność całego aparatu skarbowego Prus Królewskich od sejmiku generalnego prowincji.
Część trzecia omawia system podatkowy prowincji i rodzaje płaconych przez jej mieszkańców podatków z podkreśleniem różnic tego systemu od systemu podatkowego Korony.
Część czwarta przedstawia sposób uchwalania podatków w ramach prowincji. Ten wysoce skomplikowany, a jednocześnie wyjątkowo elastyczny mechanizm, mimo nieustannych sporów pozwalał na osiągnięcie w końcowym rezultacie modus vivendi.
Część piąta to charakterystyka stosunku prowincji do żądań podatkowych monarchów i uniwersałów podatkowych sejmów walnych Rzeczypospolitej. Nie uchylając się od uchwalania podatków Prusy Królewskie aż do XVIII w. znajdowały się w permanentnym konflikcie z kolejnymi monarchami i sejmami kwestionując a to rodzaje a to wysokość podatków. Niezależnie od tych sporów Prusacy płacili podatki na swój sposób według, jak to określali - dawnych zwyczajów.
Część szósta krótko prezentuje specyficzny status Warmii w ramach Prus Królewskich i jej prawa podatkowe.
Artykuł zamyka krótkie podsumowanie.

 

Bibliografia

1. Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w latach 1696-1772, Olsztyn 1981.
2. Achremczyk S., Życie polityczne Prus Królewskich i Warmii w latach 1660-1703, Olsztyn 1991.
   
3. Brünneck W., Zur Geschichte des Grundeigenthums in Ost- und Westpreussen, 1: Die kölmischen Güter, Berlin 1891 ; Bd. 2: Die Lehngüter, Tl. 1, 1 Abteilung: Das Mittelalter, Berlin 1895.
4. Copia Decreti Regni Concernens Interpretationem Privilegii Incorporationis Terrarium Prusia, Archiwum Państwowe w Gdańsku
5. Czaplewski P., Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich 1454-1772, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1921, XXVI-XXVIII
6. Czapliński W., Dwa sejmy w roku 1652, Wrocław 1955.
7. Dachnowski J. K., Herbarz szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, Z. Pentek, Kórnik 1995.
8. Deresiewicz J., Z przeszłości Prus Królewskich. Skarbowość Prus Królewskich od r. 1466-1569, Poznań 1947.
9. Dygo M., Studia nad początkami władztwa zakonu niemieckiego w Prusach (1226-1259), Warszawa 1992.
10. Glemma T., Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII na tle dziejów kościelnych Prus Królewskich, Toruń 1934.
11. Góralski Z., Encyklopedia urzędów i godności w dawnej Polsce, Warszawa 2000.
12. Górski K, Starostowie malborscy w latach 1457-151. Pierwsze półwiecze polskiego Malborka, Toruń 1960.
13. Górski K., Ustrój Państwa i Zakonu Krzyżackiego, Gdynia 1938.
14. Górski K.,  Etatyzm i korporacjonizm w państwie krzyżackim, Przegląd Powszechny 1966.
15. Historia Pomorza, Labuda G. (red.),Tom II do roku 1815, 1, Poznań 1966.
16. Jóźwiak S., Centralne i terytorialne organy władzy zakonu Krzyżackiego w Prusach w latach 1228-1410, Toruń 2001.
17. Larisch K., O podskarbich wielkich, ich obowiązkach, i podwładnych aż do roku 1765, Biblioteka Warszawska 1845.
18. Lengnich G., Geschichte der preussischen Lande königlich-polnische Antheils, 2, Danzig 1722.
19. Lengnich G., Heutiger Zustand der Preuβischen Regiments-Verfassung, [w:] Geschichte der preuβischen Lande königlich-polnische Antheils, V, Danzig 1727, § 64.
20. Lengnich G., Staats-Recht des Polnischen Preussens, Danzig 1760, § 79.
21. Luciński H., Przywilej chełmiński z 1233 r., jego treść oraz dzieje jego postanowień, [w:] Studia Culmensia Histrico – Juridica czyli Księga pamiątkowa 750-lecia prawa chełmińskiego, zb.,  Zdrójkowski Z.(red.), Toruń 1990.
22. Małłek J., Dwie części Prus, Olsztyn 1987.
23. Mikulski K. oprac. Urzędnicy Prus Królewskich XV – XVIII wieku. Spisy, Ossolineum 1990.
24. Naworski Z., Indygenat w Prusach Królewskich (1454-1772), Czasopismo Prawno-Historyczne t. 35, z. 1, 1983.
25. Naworski Z., Sejmik generalny Prus Królewskich 1569-1772. Organizacja i funkcjonowanie na tle systemu zgromadzeń stanowych prowincji, Toruń 1992.
26. Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454-1772). Organizacja i funkcjonowanie, Toruń 2004.
27. Odyniec W., Dzieje Prus Królewskich (1454-1772), Warszawa 1972.
28. Pawiński A., Rządy sejmikowe w Polsce 1572-1795 na tle stosunków województw kujawskich, Warszawa 1978.
29. Piotrowski S., Uchwały podatkowe sejmiku generalnego wiszeńskiego 1572-1772, Lwów 1932.
30. Radziwiłł A. S.,Przyboś A., Żelewski R., Pamiętnik o dziejach w Polsce,  Warszawa 1961.
31. Rybarski R., Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, Warszawa 1939.
32. Salmonowicz S., Z dziejów walki o tzw. restaurację autonomicznych aspiracji Prus Królewskich w XVIII wieku, Analekta Cracoviensia 1975.
33. Schierling Ch.A., Der wespreuβische Ständestaat 1570-1586, Marburg/Lahn 1966.
34. Szczuczko W., Sejmy koronne 1562-1564 a ruch egzekucyjny w Prusach Królewskich, Toruń 1994.
35. Szorc A., Dominium Warmińskie 1243 – 1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, Olsztyn 1990.
36. Włodarczyk J., Sejmiki łęczyckie, Łódź 1973.
37. Zielińska-Melkowska K. (wyd.), w polskiej wersji Przywilej w polskiej wersji, Pierwotny i odnowiony przywilej chełmiński (1233 i 1251 r.), Toruń 1984.
38. Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce. Zbiór tekstów źródłowych, Górski K. (red.), Poznań 1949.

 

 Słowa kluczowe:  privileges, freedoms, tax duties, Prussian General Diet, Prussian Provincial Diet, Prussian social states, nobility, great cities of Prussia, Prussian small towns, bishops, social states of Kingdom of Poland, polish kings